Dit is het verhaal van een veldslag die plaatsvond tijdens de Eerste Wereldoorlog bij Vimy Ridge, van 9 tot en met 12 april 1917. Het hoort bij het verhaal over de Canadese vissers op Vimy Ridge. De ‘Vissers‘ gaat over de soldaten, dit verhaal gaat over hoe het zover gekomen is. En over hoe een relatief onbeduidende veldslag uitdraaide op de onafhankelijkheid van Canada…
De Grote Oorlog
Na de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog (ook vaak ‘De Grote Oorlog’ genoemd) werden de Fransen en het Britse Expeditieleger verrast door de Duitse aanval door de Ardennen. De Duitse legers trokken met deze flankbeweging (bekend als het ‘Schlieffenplan’, zie afbeelding) onverwacht snel op richting de Noord Franse laagvlakten.
Maginotlinie en Schlieffenplan
Het Duitse aanvalsplan zoals in gang gezet in 1914. Het idee was door een omtrekkende beweging te maken het Franse leger te omsingelen. De zwarte pijlen die naar het Noord Oosten wijzen hebben betrekking op het Franse plan XVII, de tegenaanval op Duitsland. Toen dit alles mislukte ontstond de loopgraven oorlog, die tot ver in 1918 zou duren. Kaart: Wikipedia
De Fransen hadden een zwaar gefortificeerde verdedigingslinie langs de grens met Duitsland aangelegd, de Maginotlinie.
De Maginotlinie was niet verder naar het noorden of westen doorgetrokken omwille van de Belgische neutraliteit, waar de Duitsers in hun aanvalsplan handig gebruik van maakten. Op de flank, in Noord-Oost Frankrijk, werd de Maginotlinie gedekt door het Franse Veldleger.
In het Franse plan (Plan XVII) zou het veldleger een tegenaanval inzetten op Duitsland, door de Maginotlinie heen, wat op kleine schaal ook is gebeurd.
Het Britse Expeditieleger schoot de Belgen te hulp (wat uitdraaide op de Slag bij Mons (Bergen***)), maar werd al snel door de Duitse overmacht teruggedrongen.
Dit Britse beroepsleger bestond uit zeven divisies, tezamen ongeveer 95.000 man.
Wanhoopsacties, logistieke problemen en een fout leidden tot loopgravenoorlog
Met dank aan enkele Franse en Engelse wanhoopsacties, logistieke problemen aan Duitse kant en een grove inschattingsfout van de Duitse legerleiding liep de Duitse opmars eind 1914 vast in Noord Frankrijk. De legers begonnen zich van de Zwitserse grens tot aan de Belgische Kanaalkust in te graven in uitgebreide loopgraven- en bunkerstelsels.
Luchtfoto van loopgravenstelsel bij Loos, nabij Vimy Ridge, in de zomer van 1917. Linksboven de Britse stellingen, rechts de uitgebreide Duitse, die veel meer op verdedigen waren ingericht. Foto: Wikipedia
Alhoewel het fenomeen loopgravenoorlog bekend was sinds de Amerikaanse burgeroorlog (1865, onder invloed van de uitvinding van de mitrailleur gingen soldaten zich steeds dieper ingraven) kwam dit verschijnsel nu pas echt op echt grote schaal tot ontwikkeling.
De generaals hadden hier geen antwoord op, wat uitdraaide op afschuwelijke verliezen en onmenselijke omstandigheden in de frontlinies.
De legers kwamen muurvast tegenover elkaar te zitten en bestookten elkaar voortdurend met bommen en granaten.
De meeste slachtoffers vielen door artillerievuur, wat het grote aantal vermisten verklaart: door de continue stroom aan ontploffingen bleven geen stoffelijke resten meer over. Mitrailleurs hielden gruwelijk huis onder de gelederen tijdens de bestormingen van de loopgraven.
Onverwacht grote verliezen
Om een indruk van deze eerste veldslagen te geven: de Duitsers en Fransen verloren in die eerste vijf maanden ieder zo’n 1,3 miljoen man, het Britse zeer goed geoefende expeditieleger was eind 1914 nagenoeg uitgeroeid door verliezen die opliepen tot boven de 90% (86.237 doden, vermisten en gewonden) van de sterkte van het Expeditieleger.
De jaren daarna zou het alleen nog maar erger worden. De enorme verliezen aan mensenlevens noopten de strijdende landen hun legers keer op keer opnieuw op te bouwen en uiteindelijk de dienstplicht in te voeren, wat leidde tot de Verloren Generatie.
Geen enkele politicus of generaal, van welke nationaliteit dan ook, had rekening gehouden met de invloed van de industriële revolutie op oorlogvoering. Laat staan dat er een antwoord werd gevonden op de enorme bloedbaden die nog zouden volgen.
Overzeese gebiedsdelen
Vimy Ridge in 1917…. door alle bombardementen is er geen groen meer over
Het Verenigd Koninkrijk deed dan ook een beroep op alle overzeese gebiedsdelen om hun bijdrage te leveren aan de oorlogsinspanning.
Zo werden wereldwijd wervingscampagnes opgestart om oorlogsvrijwilligers (‘voor de duur van de oorlog’) te werven en werd bijvoorbeeld het ANZAC opgericht, het Australian and New Zealand Army Corps.
Canada werd in die tijd door de Engelsen gezien als een provincie, waar naar hun idee eigenlijk alleen wat water tussen hen en het moederland lag.
Onder Canadees commando
De eerste Canadese troepen werden dan ook toegevoegd aan de Engelse divisies. Door de aanhoudende zware verliezen en het toenemende aantal Canadese militairen in het Britse leger kregen de Canadezen het uiteindelijk bij de Britten gedaan dat zij een eigen leger konden vormen, onder eigen Canadees commando. En dit commando, het Eerste Canadese Leger, kwam uiteindelijk bij Vimy Ridge terecht.
Vimy Ridge
Vimy Ridge ligt in het Noord Westen van Frankrijk, en de hoogte dekte het beoogde slagveld voor het voorjaar van 1917 bij Arras. Deze slag staat bekend als de ‘Slag bij Arras’, de zoveelste mislukte geallieerde poging door de Duitse linies heen te breken. Het bezit van Vimy Ridge verhoogde in hoge mate de kans op succes voor de Engelse aanval.
Het veroveren van deze hoogte zou echter geen sinecure zijn: eerder hadden de Fransen (150.000 slachtoffers) en de Engelsen (rond de 100.000 slachtoffers) hun tanden stuk gebeten op dit stukje Frankrijk.
Om een idee te geven van het landschap: het gaat hier om glooiingen en langgerekte hellingen (‘vals plat’), waar je op een mooie zomerdag met de auto zo doorheen rijdt en heerlijk kunt fietsen. Tijdens een wandeling op een voormalig slagveld moet je goed opletten: voor je het weet ben je in de vijandelijke frontlinies belandt, zo dicht ligt alles op elkaar.
Bestormd en veroverd
Dankzij uitgebreide lucht- en grondverkenningen, uitgekiende voorbereiding met maquettes en training, een nieuwe methode van driehoeksmeting om het Duitse geschut uit te schakelen en de in het vissersartikel (url) beschreven meedogenloosheid van de Canadese troepen is het gelukt de Duiters van Vimy Ridge te verdrijven.
De prijs was hoog: meer dan 10.500 Canadese militairen werden gedurende de drie dagen durende strijd uitgeschakeld. De hoogte werd niet meer prijs gegeven, maar het was uiteindelijk weer voor niets: ook de Slag bij Arras liep op een bloedig echec uit.
Dank en einde…
… en Vimy Ridge in onze dagen, keurig gerestaureerd en met gemaaid gras. Op sommige plekken is het voor mensen te gevaarlijk, er mogen alleen schapen komen.
Als dank voor de Canadese inzet heeft Frankrijk Vimy Ridge tot Canadees grondgebied verklaard. Daar staat het National Memorial Vimy Ridge en is een deel van het slagveld in stand gehouden. En zo eindigde de Slag om Vimy Ridge als een voetnoot in de geschiedenis van de Grote Oorlog.
… en waar het begon
Maar uiteindelijk bleek ‘Vimy Ridge’ een alles bepalend moment in de geschiedenis van Canada. In de jaren twintig besloot het Engels Parlement, gezien het heldhaftig optreden van de Canadese troepen tijdens de Grote Oorlog, uit eigen beweging Canada onafhankelijkheid te verlenen.
Vimy Ridge was niet de enige aanleiding voor dit besluit, het is wel de plaats waar het allemaal begon. Hier is het Eerste Canadese Leger begonnen aan haar strijd. Hier streed geen leger, hier streed een land. Een land dat haar eerste overwinning heeft behaald.
De Slag om Vimy Ridge staat model voor het moedige gedrag van de Canadese soldaten in oorlogstijd. Na Vimy Ridge volgden nog Canadese offensieven tijdens Cambrai, de Derde Slag om Ieper en de Laatste Honderd Dagen van 1918. Als enige Regiment in de Grote Oorlog werd een Canadees Regiment onderscheiden met de titel ‘Royal’, The Royal New Foundland Regiment.
De Canadese onafhankelijkheid kwam mede tot stand door het optreden van het Eerste Canadese Leger op die gruwelijke heuvelrug: Vimy Ridge…
Slot
Waar normaal gesproken de onafhankelijkheid werd bevochten tegen de kolonisator hebben de Canadezen hun onafhankelijkheid zij aan zij met hun kolonisator bevochten. Een unicum in de wereldgeschiedenis, maar dat is weer een ander verhaal…
Noot:
*** over de Slag bij Mons heeft zich aardig wat mythe vorming voorgedaan, net als bij de evacuatie van Duinkerken (1940) en de Slag om Arnhem (1944). Het vermythologiseren van nederlagen en de verantwoordelijkheid afschuiven is in de eerste helft van de 20e eeuw verworden tot een Britse specialiteit, waarover later meer.
Bronnen en aanraders
Lees hier een beschrijving van de Slag om Vimy Ridge door het Canadian War Museum. Op deze pagina ook enkele kaarten en een beschrijving van het Memorial.
Op deze pagina een mooie beschrijving van de veldslag en de verhouding tussen de Engelsen en de Canadezen, en de grote betekenis die Vimy Ridge uiteindelijk heeft gekregen bij de onafhankelijkheid van Canada.
Reizen naar de Eerste Wereldoorlog in België en Frankrijk doe je met de reisgids Velden van Weleer van Chrisje en Kees Brants. Niet alleen een reisgids, maar ook een korte encyclopedie over wat waar gebeurd is, een waardige inleiding van deze gruwelijke geschiedenis.
Een befaamd boek over de Eerste Wereldoorlog is geschreven door de Amerikaanse schrijfster Barbara Tuchman, De Kanonnen van Augustus. Het gaat alleen over de eerste augustus maand van 1914 maar als je dit boek hebt gelezen weet je eigenlijk alles over de Eerste Wereldoorlog, hoe vreemd het ook klinkt. Voor het eerst verschenen in 1962 maar nog altijd briljant.
Een andere fameuze schrijfster over dit onderwerp is Lyn MacDonald. Zij schreef een indrukwekkende reeks boeken over elk oorlogsjaar aan het Westfront: 1914 Dagen van Hoop, 1915 het verlies van de onschuld, Somme 1916, Passendale 1917, Tot de laatste man 1918. Zijdelings stipt ze Gallipoli aan, eigenlijk het enige wat mist in haar oeuvre.
En verder alle gedichten, memoires en verhalen van schrijvers en veteranen van Duitse, Franse en Britse afkomst.